Tiwtmin timazighin - een selectie historische Berbertapijten

“Als je voor het Atlasgebergte staat – Wat ligt er dan achter?”, zeggen ze. Eenmaal aan de andere kant van het Atlasgebergte, zien we het grijze en okerkleurige landschap overgoten door weldadige zonnestralen onder een rusteloze hemel. Een ravijn. Een andere berg die ons doet wegdromen – Wat ligt erachter? We gaan erop af. Hetzelfde grijze landschap met dezelfde hemel. Het mysterie zit niet in de Imazighen, maar in de Berber die een lang en moeizaam traject onder de cederbomen aflegt. Toch blijven we hopen op een (onbekend) mysterieus landschap. We zijn nooit teleurgesteld omdat het banaal is, maar willen het landschap dat erachter ligt.”
Jean Genet, Lettres à Ibis (Brieven aan Ibis, Jeugdcorrespondentie, 1933-1948).

De tentoonstelling bestaat uit een selectie historische Berbertapijten uit een Oostendse privécollectie. Binnen een museale context is gekozen om de tapijten te laten resoneren met een correspondentie bestaande uit teksten en beelden, in de vorm van ‘cadavres exquis’. Een cadavre exquis is een literair schrijfspel met een collectief karakter en geliefd onder surrealisten. Het is onlosmakelijk verbonden met een van de laatste avant-gardebewegingen, ontstaan tijdens het Interbellum. Het opent verschillende deuren naar de droom en de verbeelding. De beweging is na de tweede Industriële Revolutie populair geworden. De surrealisten hebben toen pamfletten verspreid met de leuze “Het surrealisme ligt binnen het bereik van alle onbewusten” waarmee ze hebben aangegeven dat het artistiek gebaar de drijfkracht van sociale veranderingen kan worden.

Het toeval en de hand zijn rode draden die ons gidsen naar de Imazighen-tapijten (2). De in Mu.ZEE gepresenteerde collectie, die grotendeels dateert uit het begin van de 20e eeuw, weerspiegelt de verbeelding en de weefkunst van vrouwen in een context van ambachtelijke creatie. Deze periode uit de geschiedenis van Marokko wordt gekenmerkt door de Franse kolonisatie. Men heeft geprobeerd om in aanraking te komen en invloed uit te oefenen op de sociale, economische, politieke en spirituele realiteit van de Berberse stammen in al hun verschillende aspecten en vormen. Tijdens het verdere verloop van de 20e eeuw hebben de socio-economische en technologische veranderingen, de wederzijdse verbindingen tussen het platteland en de stad een invloed op de rijkdom van de patronen, de kleuren, de tekens en de verschillende, afhankelijk van de context en regio gehanteerde weeftechnieken van wol gehad. In de tentoonstelling behouden de tapijten hun ambigu statuut tussen ambachtelijk product en kunstwerk. Ze zijn het resultaat van hand- en geestelijk denkwerk, gesitueerd in het Berberse platteland in Marokko, Tussen de regels van deze historische weefsels vinden we, naast technische en esthetische aspecten, een intieme link met vrouwelijk handwerk. Hun realisatie verhoudt zich tot talloze toevalligheden en een dynamiek verbonden met een specifieke economische, sociale en spirituele context. Binnen de ruimere opzet van de tentoonstelling onthullen de imazighen-tapijten het spontaan en onmiddellijk karakter waarmee deze vrouwen creativiteit en uitdrukkingsvormen kunnen ontwikkelen. Ze overstijgen de deterministische aspecten die verbonden zijn met hun leven en plaats in de maatschappij als producenten.

De affiniteit van de Berbertapijten met het surrealisme, dat zich van de andere avant-gardebewegingen onderscheidt omdat ze het paradigma van de vooruitgang en de techniek nooit als een geloof heeft overgenomen, is op een indirecte manier en in een veelheid van esthetische en 'objectieve toevalligheden' terug te vinden in de tentoonstelling. De ‘cadavres exquis’ zijn het resultaat van een langdurige correspondentie tussen de twee tentoonstellingsmakers. Het zijn net als de tapijten en de cultuur van de Imazighens in bredere zin, losse aantekeningen die meerdere verhalen vertellen. De tentoonstelling Tiwtmin timazighin brengt twee gelijktijdige historische gebeurtenissen vanuit verschillende perspectieven samen: het Interbellum in Europa en de kolonisatie in Marokko. De dialoog tussen een historische Berbercollectie en de cadavres exquis is een poging om in het onbewuste de eerste aanzet van de creatie te vinden.

Karima Boudou & Phillip Van den Bossche

1. 'Tiwtmin timazighin' betekent ‘Berbervrouwen’ in het Berbers.
2. De term 'Imazighen' betekent ‘Berbers’. Hij verwijst naar de inheemse bevolkingsgroepen van Noord-Afrika, waar hun aanwezigheid teruggaat tot 5000 jaar voor onze jaartelling.