Topstukken: 10 ‘speciallekes’
10 werken die je misschien niet op dit lijstje verwachtte
Dat schilderijen van Rubens of Dieric Bouts als topstuk worden bestempeld, is waarschijnlijk geen verrassing. Maar wist je dat ook een locomotief en een parelsnoer van kersenpitten tot de lijst behoren? Deze ‘speciallekes’ moet je leren kennen.
1) Kaas van Willem Elsschot: een cheesy verhaal
Nee, een blok kaas hoort helaas niet thuis in de topstukkenlijst. Deze ‘Kaas’ is geen plakje voor op de boterham, maar een roman van de Belgische schrijver Alfons de Ridder, beter bekend onder zijn pseudoniem Willem Elsschot. Hij schreef het verhaal in de jaren 30 en het werd zodanig succesvol dat het later vast leesvoer werd voor scholieren. Misschien rinkelt er bij jou ook een belletje?
De roman gaat over de Antwerpse kantoorbediende Frans Laarmans die van de ene dag op de andere besluit een agentschap in Edammer-kazen te beginnen. Niet omdat hij zo’n fan is van kaas, maar vooral om te stijgen op de sociale ladder. Wat je hier ziet, is de allereerste versie - met doorhalingen en correcties - van Kaas dat er bekend is. Een héél bijzondere papierbundel dus.
Waar? Deze oerversie van Kaas werd door Alfons de Ridder geschonken aan het Museum van de Vlaamsche Letterkunde, vandaag bekend als het Letterenhuis in Antwerpen.
2) Vlaszwingelturbine: unicum in België
Vlas-wat-turbine? Als je niet in het vak zit, is deze machine waarschijnlijk een raar beestje. We zullen je de technische details besparen, maar dit exemplaar werd gebruikt in de vlasindustrie: een gewas met blauw-paarse bloemetjes dat al jaren dient als stalstrooisel in boerderijen, voor zijn lijnzaad en om linnen stof van te maken. Deze turbine is een uitvinding van de broers Constant(1869–1948) en Jozef Vansteenkiste (1879–1943) en schoonbroer Joseph Vanmaercke (1873-1937). Het trio lag aan de basis van de industrialisatie van de vlasvezelbereiding in Vlaanderen en ook ver daarbuiten, want de machines van Vansteenkiste werden over de hele wereld verkocht. Dit stuk is het enige exemplaar in België en waarschijnlijk is het zelfs een prototype.
Waar? Je kan de vlaszwingelturbine bekijken in Texture, Museum van vlas en textiel in Kortrijk.
3) Liliput locomotief: pronkstuk op de wereldtentoonstelling
Misschien vloek je vandaag wel eens op de trein, maar ons land was wel dé pionier op het vlak van spoorwegtechnologie. Een goed moment om daarmee uit te pakken, was de Wereldtentoonstelling van 1935 op de Heizel in Brussel. Het spoorbedrijf ‘Les ateliers Métallurgiques’ uit Nijvel maakte zes stoomlocomotiefjes - de Liliput locomotieven - om bezoekers van het ene paviljoen naar het andere te brengen. Samen vervoerden ze wel 1 miljoen bezoekers! Je ziet het nu niet meer, maar elke locomotief kreeg een gekleurd dakje en als eerbetoon ook de naam van een van de initiatiefnemers van de tentoonstelling.
Helaas blijven er vandaag niet veel locomotieven over. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen ze in handen van de Duitse bezetter en een van de exemplaren ging later ook naar Polen. Gelukkig is er toch eentje achtergebleven. Dat verdient een plek in de topstukkenlijst!
Waar? De Liliput locomotief is privé-eigendom, maar kan je uitzonderlijk bewonderen op 12 november en 17 december in Maldegem.
4) Krans van 44 mensenhoofden: kunst met kersenpitten
De naam van dit object klinkt misschien wat luguber, maar wees gerust, er komen geen schedels aan te pas. Dit gebedssnoer is gemaakt van kersenpitten en als je goed kijkt, zie je dat elke pit een ander hoofd voorstelt. Je ziet de hele middeleeuwse maatschappij de revue passeren: een keizer, een paus, een edelvrouw, een pelgrim en een ridder. Het idee erachter lijkt alvast simpel: voor God is elk mens gelijk, rang en stand spelen geen rol. In dit microsnijwerk worden ze ook nog eens allemaal met elkaar verbonden. Mooi, toch?
Waar? Dit gebedssnoer kan je bewonderen in Museum Mayer van den Bergh in Antwerpen.
Zelf op speurtocht?
Leef je uit in de databank met meer dan 1000 unieke stukken. Je zoekt er gemakkelijk op locatie, type, periode of kunstenaar.
5) Versierde bloemzakken: volkskunst tijdens de Groote Oorlog
Een bloemzak als topstuk? Daar is een goede reden voor. Deze katoenen zakken zijn van het Nationaal Hulp- en Voedingscomité. Toen de Belgen tijdens de Eerste Wereldoorlog in erbarmelijke omstandigheden terechtkwamen, stuurden Canada en de Verenigde Staten zakken meel op als voedselhulp. Uit dankbaarheid hebben Belgische meisjes, vrouwen en kunstenaars de bloemzakken versierd met borduurwerk, schilderingen en kant. Vandaag staan de zakken symbool voor de grote internationale voedselsteun die België kreeg en de enorme dankbaarheid die daar tegenover stond.
Waar? De bloemzakken worden tentoongesteld in het In Flanders Fields Museum in Ieper.
6) Kriegsalbum von Gent: een bijzonder souvenir
De meeste mensen maken fotoalbums van hun reizen of van de eerste levensjaren van hun kleintje, maar het Duitse leger koos voor een ander onderwerp: de Eerste Wereldoorlog. Dit souveniralbum werd in 1916 gerealiseerd door ‘De Photographische Abteilung van de Kommandantuur Gent’, een mondje vol. Er werden wel vaker zo’n albums gemaakt, maar het speciale aan de uitgave van Gent, is dat ook de originele contactafdrukken (proefafdrukken) van de foto's bewaard bleven. Op de achterzijde bevatten deze foto’s notities over het redactieproces en de censuur waarmee het album werd gemaakt. Blader door de 567 foto’s en kijk door de ogen van de Duitse Bezetter tijdens deze donkere periode.
Waar? Het Kriegsalbum von Gent wordt bewaard in het Archief Gent. Je kan ze bekijken tijdens een rondleiding op hun Topstukkenavond op 14 december (inschrijven verplicht via archief@stad.gent).
7) Decap dansorgel ‘Frangema’: zijn je dansbenen klaar?
Een dansorgel heeft altijd iets magisch, vind je niet? Vlaanderen heeft een heus ‘dansorgelverleden’. De mensen waren er verzot op! Zelfs zoveel dat een feestje met een orgel vaak een live dansorkest overtrof. Geen wonder dus dat deze Frangema uit 1960 - want dat is de naam - een plekje krijgt in de topstukkenlijst. Het is het enige naoorlogse 121-toets Decaporgel in Vlaanderen, een creatie van het orgelverhuurbedrijf van Louis Teugels en Fons Van Beneden en later van de gebroeders Teugels. Het orgel ging ook mee met zijn tijd. Wat eerst een pijporgel was met slagwerk en twee accordeons, werd aangevuld met extra accordeons en een elektronische post. Wel tienduizenden mensen hebben zich erop uitgeleefd. Voel jij je voeten al kriebelen?
Waar? De Frangema is eigendom van de Vlaamse Overheid. Je kan het bezoeken in het depot in Kallo na afspraak met de collectiebeheerder.
8) Prova Car van Panamarenko: racewagen of kunstwerk?
Op de topstukkenlijst staan schilderijen, beeldhouwwerken en foto’s, maar ook … een racewagen. Misschien ken je het wel? Dit is Prova Car van de beroemde Antwerpse kunstenaar Panamarenko. Die bouwde spectaculaire toestellen, even speels als indrukwekkend, even misleidend als overtuigend. Prova Car is een werk uit het begin van zijn carrière. Of de Formule-I wagen echt kan rijden, vraag je je misschien af? Dat niet. Panamarenko was een liefhebber van techniek en voertuigen, maar die staan alleen maar ten dienste van de poëzie.
Waar? Prova Car kan je bewonderen in het M HKA in Antwerpen.
9) Ensemble van een reliekbuste en reliekpaneel: het geheim van de begijn
In de Leuvense begijnhofkerk Sint-Jan-de-Doper stond een wel heel bijzondere buste onder het altaar. Er zit namelijk een échte schedel in. Vermoedelijk is het de schedel van een begijn die als ‘heilig’ werd bestempeld, maar wie ze exact was, is nog altijd een raadsel. Haar schedel werd bedekt met rood fluweel, goud borduursel, een sluier en een bruidskroontje, zodat er maar een stukje zichtbaar bleef. Reliekbustes bestaan al sinds de vroege middeleeuwen en mensen geloofden dat ze een bijzondere kracht bezaten. Deze buste is extra speciaal omdat er ook nog een reliekpaneel bijhoort, vol namen van heiligen. Kan jij de kracht voelen als je dichterbij komt?
Waar? De reliekbuste en het paneel worden bewaard in het depot van M Leuven en kan je dus niet gaan bekijken ... maar er zijn wel heel wat andere Topstukken te zien, onder andere in de overzichtstentoonstelling over Dieric Bouts.
10) Zilveren toiletset: voor echte diva’s
Zo alledaags en toch zo bijzonder. Deze toiletset uit Brussel is maar liefst 300 jaar oud en bestaat uit 11 onderdelen, waaronder borstels, een juwelenkoffer en een spiegeltje. Hoewel ze gemaakt zijn uit puur zilver, werden ze wel dagelijks gebruikt. Meestal stond een toiletset op een ladekast in de slaapkamer, bedekt met een kostbaar kanten kleed.
De stukken zijn gemaakt door verschillende zilversmeden, maar wel volgens hetzelfde model. Het is heel uitzonderlijk dat de toiletset nog volledig is, want meestal worden de sets bij erfenissen of boedelveilingen uit elkaar getrokken. Of nog erger: ze worden versmolten. Dat maakt dit setje absoluut uniek voor de Zuidelijke Nederlanden.
Waar? De zilveren toiletset is tentoongesteld in DIVA, museum voor diamant, juwelen en zilver.
